SKKN Một số giải pháp nâng cao công tác quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở Trường Trung học Phổ thông L, tỉnh Hà Tĩnh

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU
Lí do chọn đề tài
Đảng, Nhà nước ta đã khẳng định giáo dục là quốc sách hàng đầu với mục tiêu “nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, trong đó chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Giáo dục thế giới trong thế kỷ XXI đang phát triển dựa trên nền tảng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với những triết lý cơ bản về “học để biết, học để làm, học để chung sống, học để khẳng định bản thân”. Do đó, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh là một nhiệm vụ, yêu cầu hết sức quan trọng và cần thiết đối với giáo dục đào tạo nói chung và giáo dục phổ thông nói riêng trong bối cảnh hiện nay. Việc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông được các nhà trường thực hiện qua nhiều hình thức, phương pháp khác nhau. Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở các trường trung học phổ thông không chỉ dừng lại là các hoạt động bề nổi, hoạt động phong trào, mà phải gắn liền với mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực học sinh, làm cho các em trở thành những công dân toàn cầu trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Chính vì vậy, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông phải được nghiên cứu, tổ chức dựa trên những cơ sở lý luận để khắc phục những hạn chế trong thực tiễn, phải có những biện pháp có tính khả thi, hiệu quả về việc quản lý, tổ chức, đánh giá.
Từ những lý do vừa nêu trên và kết quả của công tác quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm ở đơn vị công tác, tôi quyết định chọn đề tài “Một số giải pháp nâng cao công tác quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông L, tỉnh Hà Tĩnh ” với mong muốn góp phần đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao công tác giáo dục toàn diện, phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Hã Tĩnh.
Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Là nội dung, phương pháp quản lý, tổ chức thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông.
Phạm vi nghiên cứu: Trường trung học phổ thông L và một số trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh.
Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Như tên đề tài đã xác định, mục đích nghiên cứu của đề tài là xây dựng những phương pháp quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông.
Với mục đích đó, đề tài đặt ra nhiệm vụ:
Thứ nhất, chỉ ra được cơ sở lý luận, thực tiễn để xây dựng nguyên tắc, phương pháp quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông.
Thứ hai, thực nghiệm và đánh giá kết quả, từ đó, đề xuất những giải pháp có tính khả thi trong quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệp, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất của người học.
Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tôi sử dụng đồng thời hai phương pháp: nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm. Trong đó sẽ áp dụng một số thao tác cụ thể như: khảo sát, thống kê, miêu tả; phân tích, tổng hợp; so sánh đối chiếu; thực nghiệm...
Dự kiến đóng góp mới của đề tài
Đề tài có sự nghiên cứu kĩ càng, công phu, đưa ra những giải pháp tích cực, phù hợp; tiến hành kiểm nghiệm về công tác quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông trong thực tiễn, đạt được hiệu quả cao.
Cấu trúc sáng kiến kinh nghiệm
Ngoài phần mở đầu, phụ lục, đề tài nghiên cứu gồm có 2 phần chính:
Phần 1: Nội dung
Phần 2: Kết luận và kiến nghị
NỘI DUNG
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
Một số vấn đề lý luận về công tác quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông
Từ những năm 90 của thế kỉ XX, vấn đề giáo dục kỹ năng sống (KNS) và hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp (HĐTN, HN) đã có trong một số chương trình giáo dục (GD) của UNICEF, trước tiên là chương trình “Giáo dục những giá trị sống” với 12 giá trị cơ bản cần GD cho thế hệ trẻ. Đó là những giá trị sống về Hòa Bình, Tôn trọng, Yêu thương, Khoan dung, Trung thực, Khiêm tốn, Hợp tác, Hạnh phúc, Trách nhiệm, Giản dị, Tự do và Đoàn kết.
Hoạt động trải nghiệm: Là hoạt động giáo dục (GD), trong đó học sinh (HS) dựa trên sự tổng hợp kiến thức của nhiều lĩnh vực GD và nhóm kỹ năng khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình và tham gia hoạt động phục vụ cộng đồng dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà GD, qua đó hình thành những phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và một số năng lực thành phần đặc thù của hoạt động này: năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động; năng lực thích ứng với sự biến động của nghề nghiệp và cuộc sống.
Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Là hoạt động giáo dục bắt buộc trong nhà trường, giúp HS phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành ở cấp tiểu học và trung học cơ sở. Kết thúc giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, HS có khả năng thích nghi với các điều kiện sống, học tập và làm việc khác nhau; thích ứng với những thay đổi của xã hội hiện đại; có khả năng tổ chức cuộc sống, công việc và quản lý bản thân; có khả năng phát triển hứng thú nghề nghiệp và ra quyết định lựa chọn được nghề nghiệp tương lai; xây dựng được kế hoạch rèn luyện đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp và trở thành người công dân có ích.
HĐTN, HN có ý nghĩa và tác dụng quan trọng trong việc phát triển phẩm chất, năng lực cho HS trung học phổ thông (THPT). Qua các hoạt động này, các em biết mình là ai, mình muốn gì, mục đích của bản thân, biết dung hòa giữa cái tôi và cái ta, có những quyết định đúng đắn trước những biến cố của cuộc sống. HĐTN, HN giúp HS trở nên tự tin, tự lập, biết làm chủ bản thân, biết thích ứng với hoàn cảnh và ứng phó với những tình huống khó khăn trong cuộc sống hằng ngày; các em học cách biết chia sẻ, lắng nghe, quan tâm tới gia đình, bạn bè và xã hội; tự tin khi tiếp nhận các thử thách mới; có khả năng tự bảo vệ tinh thần và sức khỏe của chính mình và những người khác; xác định rõ hơn về giá trị bản thân, có sự định hướng đúng đắn trong xác định mục tiêu tương lai.
Mục đích, yêu cầu của HĐTN, HN là giúp HS phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực, gắn với định hướng nghề nghiệp. Tăng cường sự phối hợp và đồng thuận giữa nhà trường, gia đình và xã hội, tạo môi trường thuận lợi để tổ chức tốt hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS. Phải đảm bảo tính khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế của mỗi trường THPT, đảm bảo an toàn, nghiêm túc, thiết thực, hiệu quả;
Nội dung HĐTN, HN ở trường THPT chú trọng việc rèn luyện những kỹ năng mà HS đã được học, trung giáo dục những kỹ năng cốt lõi, có ý nghĩa thiết thực cho người học như: Kỹ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề, kỹ năng tư duy phản biện và sáng tạo, kỹ năng giao tiếp và hợp tác, kỹ năng nhận thức và cảm thông, kỹ năng quản lý cảm xúc và đương đầu với áp lực, kỹ năng tự học, kỹ năng tư vấn cá nhân về lựa chọn nghề nghiệp. Các hoạt động HĐTN, HN bao gồm hoạt động trải nghiệm bộ môn trong nhà trường, hoạt động ngoài giờ lên lớp trong nhà trường, hoạt động HĐTN, HN ngoài nhà trường.
Hình thức, phương pháp tổ chức HĐTN, HN ở trường THPT rất đa dạng, phong phú và mỗi hình thức có ưu điểm và hạn chế. Để thực hiện hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cần phối hợp đồng bộ tất cả các hình thức, bao gồm: thông qua tích hợp, lồng ghép trong các môn học; thông qua các hoạt động của Đoàn thanh niên, hoạt động xã hội; thông qua các hoạt động phối hợp với lực lượng khác trong xã hội, phối hợp nhà trường - gia đình và xã hội. Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tùy từng đối tượng để áp dụng phù hợp nhằm mang lại hiệu quả cao nhất: phương pháp nêu gương, phương pháp giáo dục bằng tập thể, phương pháp thuyết phục, phương pháp tranh luận, phương pháp luyện tập, phương pháp khích lệ động viên...
Kiểm tra, đánh giá trong việc HĐTN, HN ở trường THPT cần phải có công cụ đánh giá phù hợp nhằm đánh giá toàn diện, công bằng, trung thực, có khả năng phân loại, giúp nhà trường điều chỉnh kịp thời về nội dung, hình thức, phương pháp tổ chức; đa dạng hóa và phối hợp các hình thức, phương pháp đánh giá; kết hợp giữa đánh giá giai đoạn và đánh giá quá trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường THPT.
Thực trạng về công tác quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông hiện nay
Việc quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có nhiều chuyển biến
Gần đây, chúng ta đã chứng kiến những vụ tai nạn đuối nước thương tâm, những vụ tai nạn giao thông thảm khốc, những nữ sinh đánh nhau, quay clip tung lên mạng... của những HS đang ở lứa tuổi học đường, khiến cho chúng ta không thể không đau lòng, trăn trở, suy nghĩ. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên thì có nhiều, nhưng nguyên nhân chính là do các em thiếu các hoạt động thực tế, thiếu các kỹ năng tối thiếu nhất để ứng phó với các tình huống phức tạp đó.
Trước thực trạng trên, thực hiện các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn của Bộ, Sở về công tác quản lý, tổ chức HĐTN, HN, các trường THPT trên cả nước đã triển khai thực hiện công tác này một cách mạnh mẽ, quyết liệt và đạt được kết quả bước đầu.
Qua tìm hiểu, khảo sát, một số trường THPT trên địa bàn Hà Tĩnh, chúng tôi nhận thấy, việc tổ chức HĐTN, HN ở trường trung học phổ thông được tổ chức thường xuyên với nhiều hình thức phong phú, đa dạng như: tham quan, hoạt động xã hội/tình nguyện, giao lưu, cắm trại, thực hành lao động, hoạt động câu lạc bộ, tổ chức diễn đàn.. .(Xemphần phụ lục 1)
Công tác quản lý, tổ chức HĐTN, HN ở trường trung học phổ thông đã góp phần giúp cho các em biết được mình là ai, mình muốn gì, biết dung hoà giữa cái tôi và cái ta, có những quyết định đúng đắn trước những biến cố của môi trường sống xung quanh. Đặc biệt là địa bàn trường THPT L đóng, một đô thị trẻ, năng động, phát triển mạnh, phát triển “nóng”, ngoài những mặt tích cực, mới mẻ, còn kéo theo những hệ luỵ, tác động tiêu cực đối với lứa tuổi học đường.
Điều kiện cơ sở vật chất, kinh tế phục vụ công tác quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được quan tâm nhưng chưa đảm bảo
Trong chương trình phổ thông 2018, HĐTN, HN là hoạt động giáo dục bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12, trong đó, học sinh THPT phải học học với số tiết là: 105 tiết/năm. Để tổ chức các hoạt động đó đòi hỏi các nhà trường phải chuẩn bị mọi điều kiện cơ bản, cần thiết nhất, đảm bảo cho việc tổ chức các hoạt động một cách đầy đủ, đúng với yêu cầu. Qua tìm hiểu, điều tra ở các nhà trường cho thấy điều kiện cơ sở vật chất phục vụ cho các hoạt động này còn thiếu thốn, chưa đáp ứng yêu cầu. Hầu hết, các nhà trường đều thiếu nhà đa năng, thiếu hội trường lớn, hệ thống âm thanh, loa máy...
Muốn tổ chức được, tổ chức tốt HĐTN, HN ở trường trung học phổ thông cần phải có đủ kinh phí, trong đó việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở ngoài nhà trường thì phải huy động nguồn kinh phí từ cha mẹ học sinh. Tuy nhiên, điều kiện kinh tế của từng HS, từng vùng miền khác nhau nên việc huy động nguồn kinh phí tự nguyện từ phụ huynh học sinh cũng gặp không ít khó khăn.
Nhận thức của giáo viên, học sinh và phụ huynh về công tác quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp
Qua khảo sát thực tế ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, tôi nhận được phản hồi vừa tích cực, vừa hạn chế từ phía cán bộ, GV, HS và phụ huynh như sau.
về phía đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên: Đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên dần ý thức được vai trò tích cực của HĐTN, HN ở trong nhà trường, ở địa phương và ngoài xã hội, coi đó là nội dung hết sức cần thiết, quan trọng. Đa số cán bộ, giáo viên, nhân viên đều tham gia nhiệt tình, sôi nổi, có nhiều đổi mới, sáng tạo trong việc tổ chức các hoạt động. Các tổ/nhóm chuyên môn, Đoàn TNCS tổ chức các hoạt động một cách mới mẻ, sáng tạo. Tuy nhiên vẫn còn một số ít GV vẫn còn băn khoăn, nhận thức chưa đúng, cho rằng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông quá nhiều, ảnh hưởng đến việc học. (Xem phần phụ lục 1)
về phía học sinh: Hầu hết HS đều tham gia nhiệt tình, sôi nổi các HĐTN, HN ở trường trung học phổ thông. Các em rất hồ hởi, phấn khởi với những hoạt động bổ ích, thiết thực. Tuy vậy, vẫn còn một số HS nhận thức chưa đúng, hiểu chưa rõ về hoạt động này, vẫn còn một số HS thiếu tích cực khi tham gia các hoạt động. (Xem phần phụ lục 2)
về phía phụ huynh: Khi mới tiếp xúc với các HĐTN, HN ở trường trung học phổ thông, nhiều phụ huynh học sinh chưa nhận thức đúng vấn đề. Một số phụ huynh học sinh phản đối, cho rằng HS phải tập trung vào việc học tập, thu nhận kiến thức để thi cử, đỗ đạt, không nên lãng phí thời gian, tiền của; một số phụ huynh học sinh không quan tâm, để mặc; một số phụ huynh thì có cũng được, không cũng được...Tuy nhiên, khi việc tổ chức các hoạt động này mang lại những hiệu quả ý nghĩa, thiết thực thì đã tạo được sự đồng thuận từ cha mẹ học sinh.
BIỆN PHÁP QUẢN LÝ, TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG L, TỈNH HÀ TĨNH
Nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp
Nguyên tắc bám sát mục tiêu giáo dục: Mục tiêu giáo dục phổ thông được xác định thông qua Luật Giáo dục (2019), Nghị quyết 88 của Quốc hội, Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018... Việc quản lý, tổ chức HĐTN, HN ở trường trung học phổ thông L, tỉnh Hà Tĩnh phải bám sát mục tiêu nói trên, phải hướng tới phát triển những phẩm chất, năng lực HS. Đó là những phẩm chất như: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm; những năng lực như: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên, năng lực tìm hiểu xã hội, năng lực công nghệ và tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất. Đó cũng chính là những phẩm chất, năng lực của con người lao động trong bối cảnh toàn cầu hoá, hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp số với những tiêu chí như: hoà bình, tôn trọng, yêu thương, khoan dung, trung thực, khiêm tốn, hợp tác, hạnh phúc, trách nhiệm, giản dị, tự do, đoàn kết, nhân ái, nhân văn.
Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học: Các hình thức, phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục phải dựa trên cơ sở lý luận như tâm lý học hoạt động của Vuwgotxki (lý thuyết về vùng phát triển gần; về văn hoá xã hội; về thời kỳ nhạy cảm.); lý thuyết học trải nghiệm của David Kolb (quy trình trải nghiệm); lý thuyết trong tâm lý học nhận thức của Piaget; tâm lý học nhân văn của Maslow.Việc quản lý, tổ chức HĐTN, HN ở trường THPT phải dựa trên những căn cứ được chứng minh, các quy định của Nhà nước, của ngành. Các giải pháp đưa ra phải mang tầm khái quát, khách quan, phi cá thể và phù hợp với tình hình thực tế.
Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn: Chúng ta đã biết “con người là tổng hoà các mối quan hệ xã hội ”(C.Mác), mỗi một người đều bị chi phối bởi những mối quan hệ đa phương, nhiều chiều. Cuộc sống cũng là một bức tranh sinh động, phức tạp, đòi hỏi mỗi ng