SKKN Một số giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động thư viện theo Thông tư số 162022TT-BGDĐT ở Trường Tiểu học khu vực miền núi

UBND HUYỆN BA VÌ
TRƯỜNG TIỂU HỌC TẢN LĨNH
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Một số giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động
thư viện theo Thông tư số16/2022/TT-BGDĐT
ở trường tiếu học khu vực miền núi
Tác giả: Phùng Thị Ngọc Lưu
Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Tản Lĩnh
Chức vụ: Phó hiệu trưởng
NĂM 2024
ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Tính cấp thiết phải tiến hành sáng kiến
Thư viện trường học là nơi cung cấp thông tin và ý tưởng làm nền tảng để hoạt động thành công trong xã hội thông tin và tri thức ngày nay. Thư viện trường học trang bị cho người học kĩ năng học tập suốt đời và phát triển trí tưởng tượng, giúp họ trở thành những công dân có trách nhiệm. Trong những năm gần đây, Bộ giáo dục và đào tạo đã ban hành rất nhiều các văn bản có nội dung về công tác thư viện. Nổi bật là thông tư số 28/2020/TT-BGDĐT ban hành điều lệ trường tiểu học và điều 42 đã quy định rất rõ về nhiệm vụ thư viện trong trường tiểu học; thông tư số 16/2022/TT-BGDĐT ngày 22/11/2022 ban hành Quy định tiêu chuẩn thư viện cơ sở giáo dục mầm non và phổ thông... Qua đó có thể thấy thư viện trường học có một vị trí vô cùng quan trọng trong nền giáo dục nước nhà.
Đúng vậy, thư viện trường học là một trong những yếu tố quan trọng cấu thành chất lượng giáo dục góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập của giáo viên và học sinh. Là công cụ phục vụ mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học; là nơi hội tụ kiến thức, bồi dưỡng nhân cách, phát triển kĩ năng và thái độ tình cảm, xây dựng nền tảng văn hóa giúp học sinh tiếp cận và nhận thức về cuộc sống, về thế giới xung quanh một cách dễ dàng và thực tế hơn, thúc đẩy lòng ham học hỏi, ham khám phá ở lứa tuổi học sinh thông qua các bài học, các câu chuyện từ sách báo, tài liệu, tranh ảnh,.... Với giáo viên, thư viện là kho tàng lưu giữ những kiến thức bổ ích được lưu trữ qua từng thời gian, đồng thời cung cấp, bổ sung và cập nhật khối lượng thông tin giúp cho nội dung bài giảng ngày càng phong phú, giáo viên có thể tiếp cận nhiều nguồn thông tin khác nhau làm giàu vốn hiểu biết, vốn kiến thức của mình để truyền đạt cho học sinh lượng kiến thức tốt nhất,bằng phương pháp tốt nhất.
Từ ngày 07/01/2023, công tác thư viện ở các trường mầm non và phổ thông thực hiện theo Thông tư số 16/2022/TT-BGDĐT. Thông tư đã quy định các tiêu chuẩn rất cụ thể với từng mức độ ở thư viện trường học. Đây là cơ sở để các nhà trường rà soát, tự đánh giá mức độ thư viện của trường mình từ đó có những giải pháp thực hiện các hoạt động thư viện hiệu quả nhất.
Qua nghiên cứu cũng như trong quá trình công tác quản lý, tôi thấy hoạt động thư viện tại trường học nói chung và trường tiểu học nói riêng chưa thực sự đáp ứng được với yêu cầu giáo dục hiện nay nhất là các trường thuộc khu vực miền núi, có nhiều điểm lẻ như trường tiểu học Tản Lĩnh. Học sinh đến thư viện đọc sách để tìm tòi học hỏi còn rất hạn chế, chủ yếu đọc mang tính giải trí. Các khu lẻ có thư viện lớp học nhưng sách truyện rất ít, nên các tiết đọc và học thư viện không hiệu quả. Ngoài ra, nhân viên thư viện và giáo viên chưa có nhiều kinh nghiệm thực hiện theo các quy định của thông tư 16 nên các hoạt động chưa hiệu quả, vẫn chỉ mang tính hình thức...
Xác định thư viện trường học có một vị trí rất quan trọng, góp phần rất lớn trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Năm học 2024 - 2025, nhà trường phấn đấu thư viện đạt mức 2. Với mong muốn góp một phần nhỏ vào công tác chỉ đạo tổ chức các hoạt động thư viện ngày càng hiệu quả, phát triển hơn, tôi đã tìm hiểu, nghiên cứu và thực hiện “Một số giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động thư viện theo Thông tư số 16/2022/TT-BGDĐT ở trường tiểu học khu vực miền núi”
2. Mục tiêu của sáng kiến
- Khẳng định sự cần thiết trong việc nâng cao chất lượng hoạt động thư viện trường tiểu học ở khu vực miền núi có nhiều điểm lẻ.
- Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả các hoạt động thư viện theo quy định Thông tư số 16/2022/TT-BGDĐT ở trường Tiểu học;
- Bồi dưỡng, nâng cao về năng lực quản lý cho bản thân cũng như chuyên môn nghiệp vụ cho nhân viên thư viện trong nhà trường.
3. Thời gian, đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Các hoạt động thư viện của cán bộ, giáo viên, nhân viên, học sinh trường Tiểu học Tản Lĩnh.
Thời gian: Năm học 2023 - 2024 tại trường Tiểu học Tản Lĩnh. Từ tháng 9/2023 đến tháng 05 năm 2024.
Phạm vi thực hiện:
+ Địa bàn: Giáo viên, nhân viên và học sinh trường Tiểu học Tản Lĩnh và một số trường tiểu học thuộc 7 xã miền núi huyện Ba Vì.
+ Chỉ đạo thực hiện các hoạt động thư viện tại trường Tiểu học Tản Lĩnh
NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN
1. Hiện trạng vấn đề
Trường Tiểu học Tản Lĩnh là một trong những trường miền núi của huyện Ba Vì. Năm học 2023 - 2024 nhà trường có 1292 học sinh/39 lớp. Được sự quan tâm của lãnh đạo các cấp và đặc biệt là sự ủng hộ rất lớn của cha mẹ học sinh nên 100% học sinh được học 2 buổi/ngày. Cùng với sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của các cấp về các hoạt động giáo dục, thư viện nhà trường ngày càng được đầu tư về cơ sở vật chất, tài nguyên thông tin ...Nhà trường phối hợp tốt với các tổ chức đoàn thể trong và ngoài nhà trường huy động, hỗ trợ về sách, báo, truyện thiếu nhi...Nhân viên, giáo viên tích cực hơn trong các hoạt động thư viện nên đã đáp ứng tốt hơn với yêu cầu thư viện đạt mức 1. Nhà trường đang tiếp tục hoàn thiện theo các tiêu chuẩn để phấn đấu thư viện đạt mức 2 vào năm học 2024 - 2025.
Tuy nhiên, bên cạnh những cố gắng đầu tư về cơ sở vật chất, chất lượng các hoạt động của thư viện có cao hơn những năm học trước nhưng vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề. Qua biên bản tự đánh giá và kết quả kiểm tra của phòng GDĐT về công tác thư viện cuối năm học 2022 -2023 và tình hình thực tế, tôi nhận thấy còn một số tồn tại chính như sau:
- Về tài nguyên thông tin
+ Sách tham khảo còn nặng về truyện thiếu nhi, thiếu các sách tra cứu về khoa học tự nhiên, công nghệ.
+ Báo và tạp chí chưa đa dạng, chưa cập nhật thông tin kịp thời ( đa số các ấn phẩm đã cũ);
+ Tài nguyên Số: Kho tài nguyên thông tin số, thông tin dùng chung số sản phẩm rất hạn chế, các sản phẩm chưa chất lượng, thiếu tính sáng tạo.
- Cơ sở vật chất, thiết bị chuyên dùng: Chưa có phần mềm quản lý thư viện
- Tổ chức các hoạt động
+ Thực hiện các hoạt động giới thiệu, trưng bày sách, các tiết đọc, học thư viện đảm bảo số lần theo đúng kế hoạch nhưng còn mang tính hình thức, chưa đi sâu vào chất lượng;
+ Ở các điểm trường lẻ, có thư viện lớp học nhưng chưa hoạt động hiệu quả ở tất cả các hoạt động
+ Tổ chức Ngày hội đọc sách chưa đổi mới về hình thức và nội dung, chủ yếu vẫn là giáo viên thực hiện nên việc lan tỏa tinh thần đọc sách chưa cao.
+ Hoạt động liên thông thư viện chưa hiệu quả, còn mang tính hình thức.
+ Tổ nghiệp vụ thư viện hoạt động chưa hiệu quả còn hình thức, chủ yếu là do cán bộ thư viện thực hiện, cán bộ thư viện lại chưa chuyên trách, còn kiêm nhiệm các nhiệm vụ khác.
- Kĩ năng CNTT của cán bộ thư viện còn hạn chế trong việc sử dụng phần mềm, kho học liệu...
* Nguyên nhân của các tồn tại trên:
- Về tài nguyên thông tin: Khi thông tư 16 chưa ban hành, thư viện chỉ tổ chức cho học sinh đọc sách báo nên không có sự đầu tư về các sách phục vụ cho các tiết học; các sách, truyện được tài trợ, quyên góp chất lượng không đảm bảo, đa số đều cũ, các thông tin cập nhật không kịp thời nên việc sử dụng không hiệu quả, học sinh không thích đọc, nhân viên thư viện rất vất vả trong việc bảo quản, lưu giữ. Với kho tài nguyên số, nhân viên chưa có kinh nghiệm thực hiện.
- Về cơ sở vật chất, thiết bị chuyên dùng: Giá thành của phần mềm quản lý thư viện còn cao mà cơ sở vật chất nhà trường đang xuống cấp nên ưu tiên những hạng mục cấp thiết trước.
- Về việc tổ chức các hoạt động
+ Các tiết đọc, học thư viện: Thực hiện số tiết theo đúng kế hoạch GDNT nhưng mang tính hình thức. Ở tiết đọc, học sinh chủ yếu tự lựa chọn sách đọc theo ý thích, thiếu sự tương tác giữa nhân viên với học sinh; học sinh với học sinh. Ở các lớp nhỏ, nhân viên rất vất vả do học sinh hạn chế trong việc tìm đọc sách. Các tiết học thư viện, đa số giáo viên còn gặp rất nhiều khó khăn trong thực hiện vì đây là nội dung mới. Giáo viên chủ yếu đưa học sinh lên thư viện rồi giảng giải những nội dung theo kế hoạch dạy, việc sử dụng sách trong tư viện trong việc tra cứu hầu như không hiệu quả vì không có đủ các loại sách phục vụ cho học tập các môn học. Ở điểm trường lẻ còn gặp nhiều khó khăn hơn khi thư viện lớp học không đáp ứng được số lượng sách để đọc và học. Tiết đọc và học ở đây giáo viên chủ yếu hướng dẫn cho học sinh tự đọc, tự tìm hiểu.
+ Thực hiện các hoạt động giới thiệu, trưng bày sách: Đảm bảo được số lần theo kế hoạch nhưng chất lượng, hiệu quả chưa cao. Về giới thiệu sách, chủ yếu nhân viên chuẩn bị bài viết rồi đọc (hoặc học sinh đọc) trong tiết Sinh hoạt dưới cờ. Học sinh đông, nhỏ nên hiếu động nhớ nhanh cũng quên nhanh. Trong hoạt động trưng bày sách, chủ yếu là giáo viên và nhân viên thực hiện. Giáo viên chưa trao cơ hội cho học sinh ( nhất là các lớp nhỏ vì sợ các em không làm được) nên không phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh, không đạt được mục đích của hoạt động ý nghĩa này.
+ Tổ chức Ngày hội đọc sách: Thực hiện theo đúng kế hoạch đề ra nhưng hình thức và nội dung chưa đổi mới, học sinh chưa chủ động tham gia, chủ yếu vẫn là giáo viên thực hiện. Ngoài ra, việc tham gia của các tổ chức ngoài nhà trường như cha mẹ học sinh, cơ quan, doanh nghiệp rất hạn chế nên việc tuyên truyền và lan tỏa tinh thần đọc sách chưa cao.
+ Tổ chức liên thông thư viện: Chưa chú trọng đến hoạt động này nên hoạt động liên kết, hợp tác giữa thư viện nhà trường và thư viện trường bạn chưa hiệu quả, chưa thực hiện được việc chia các tài nguyên thông tin.
- Kĩ năng CNTT của cán bộ thư viện chưa chưa tốt vì họ được đào tạo quản lý thư viện theo mô hình thư viện truyền thống, không được bồi dưỡng về CNTT bài bản, chủ yếu là tự học, tự nghiên cứu.
2. Giải pháp thực hiện sáng kiến để giải quyết vấn đề
Từ phân tích về những nhược điểm của cách làm cũ, qua nghiên cứu tôi đề xuất một số giải pháp sau:
2.1 Lãnh đạo nhà trường cần có định hướng xây dựng và phát triển thư viện phù hợp với yêu cầu và thực tế nhà trường
Để thực hiện chất lượng, hiệu quả công tác thư viện trong nhà trường, ban giám hiệu phải thống nhất được chủ trương và xây dựng kế hoạch phát triển thư viện theo các mức độ để có sự chủ động của tất cả các thành viên nhà trường. Căn cứ biên bản kiểm tra của các cấp, rà soát theo các tiêu chí đánh giá, với mỗi tiêu chuẩn, cần có sự phân tích, đánh giá cụ thể để tìm ra các giải pháp trong công tác chỉ đạo. Để phát huy tính sáng tạo của tập thể, lãnh đạo nhà trường có thể lấy ý kiến hoặc tổ chức các cuộc thi để cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh đóng góp cho việc xây dựng thư viện phù hợp với điều kiện của nhà trường như: thư viên thân thiện, thư viện xanh, thư viện di động... Ngoài ra, lãnh đạo nhà trường thực hiện tốt chức năng kiểm tra, giám sát các hoạt động thư viện; có tổng kết, đánh giá sau mỗi hoạt động.
2.2 Nâng cao chất lượng hoạt động của Tổ công tác thư viện
Ngay từ đầu năm học, Hiệu trưởng nhà trường quyết định thành lập Tổ thư viện bao gồm 01 cán bộ quản lý làm tổ trưởng cùng các thành viên là tổ trưởng chuyên môn, trưởng đoàn thể và cán bộ làm công tác thư viện và học sinh. Tổ công tác thư viện là lực lượng hỗ trợ đắc lực để thư viện thực hiện các hoạt động đạt hiệu quả tốt nhất như tham gia vào quá trình xây dựng vốn tài liệu, hỗ trợ cán bộ thư viện trong công tác tuyên truyền, giới thiệu sách và các hoạt động ngoại khóa khác, công tác xử lí kĩ thuật tài liệu... Thiết lập được sự cộng tác tốt với tổ công tác, sẽ giúp cán bộ thư viện sẽ có một môi trường làm việc thuận lợi hơn. Công tác này đưa giáo viên và học sinh tham gia vào các hoạt động của thư viện. Họ sẽ trở thành tiếng nói, kênh tuyên truyền thư viện hiệu quả và chân thực nhất.
Tuy nhiên, các thành viên trong tổ công tác thư viện đều là giáo viên, nhân viên cốt cán nên thực hiện rất nhiều nhiệm vụ trong nhà trường mà một năm học thư viện có rất nhiều hoạt động. Để phát huy sự chủ động, sáng tạo của các thành viên và nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ thư viện, không gây áp lực, tránh việc tham gia các hoạt động một cách dàn trải, không hiệu quả thì trong phiên họp đầu tiên, tổ trưởng và cán bộ thư viện thông qua tất cả những hoạt động trọng tâm của năm học để các thành viên nắm bắt, trao đổi, thảo luận và dự kiến về việc tổ chức các hoạt động đó. Dựa vào khả năng, nhiệm vụ của mỗi thành viên, tổ trưởng phân công nhiệm vụ chi tiết, cụ thể cho từng thành viên. Căn cứ kế hoạch thực hiện hoạt động, các thành viên có trách nhiệm tham mưu, đề xuất cách thức tổ chức với tổ trưởng và cán bộ thư viện; chủ động trong các hoạt động được phân công. Sau kết thúc mỗi hoạt động, tổ trưởng đánh giá, đề xuất lãnh đạo nhà trường ghi nhận kết qủa với những thành viên xuất sắc. Đối với học sinh, cán bộ thư viện cần phối hợp với giáo viên chủ nhiệm lựa chọn các em có niềm say mê với sách, muốn lan tỏa tình yêu sách của mình với các bạn. Phân công nhiệm vụ cũng cần dựa vào năng lực, sở thích của mỗi em thì mới phát huy hết hiệu quả. Cán bộ thư viện cùng với giáo viên chủ nhiệm theo dõi, động viên, khích lệ để các em tự tin hoàn thành nhiệm vụ của mình; đề xuất với nhà trường khen thưởng khi học sinh có thành tích xuất sắc về hoạt động thư viện.
Tổ chức các hoạt động thư viện linh hoạt sáng tạo, phù hợp điều kiện thực tế
2.3.1. Hoạt động giới thiệu sách
Đây là một trong những hoạt động trọng tâm của thư viện (mức 1 là 1 lần/tháng, mức 2 là 2 lần/tháng). Vậy nếu không có các giải pháp hiệu quả thì khó có thể thực hiện chất lượng được, nhất là đối với một trường miền núi, học sinh nhỏ, trình độ nhận thức của học sinh còn nhiều hạn chế. Hoạt động này thường do cán bộ thư viện thực hiện nhưng nếu biết phát huy tính chủ động, tích cực của học sinh sẽ mang lại hiệu quả cao hơn, học sinh hứng thú hơn.
Khi xây dựng kế hoạch cần chú trọng sự tham gia của học sinh ( trên tinh thần tự nguyện), cán bộ thư viện phối hợp cùng giáo viên chủ nhiệm hướng dẫn học sinh xây dựng kịch bản và thực hiện. Hình thức giới thiệu sách này sẽ gần gũi, hiệu quả và cuốn hút với học sinh hơn, lan tỏa được tình yêu với sách phù hợp với tâm lý học sinh tiểu học, phát huy rất tốt năng lực của học sinh. Đối tượng thực hiện thường là học sinh lớp 4, 5 và dược thực hiện lồng ghép trong các tiết Sinh hoạt dưới cờ. Tuy nhiên, vì học sinh còn nhỏ, chúng ta cũng không nên cầu toàn, kì vọng vào một kết quả hoàn hảo, cần có sự động viên khích lệ kịp thời, hướng dẫn các em điều chỉnh để lần sau làm tốt hơn. Điều quan trọng nhất là học sinh được làm chủ trong hoạt động của chính các em.
2.3.2 Hoạt động trưng bày sách
Đây cũng là một hoạt động dành cho học sinh nhưng thực tế chủ yếu là do giáo viên thực hiện. Khi thực hiện thường mất nhiều thời gian, công sức mà đối tượng là học sinh tiểu học nên cần cân nhắc để hiệu quả, phù hợp với thực tế nhất ( Mức 1: 2 lần/năm; mức 2: 4 lần/năm)
Chúng ta phải xác định ở hoạt động này học sinh là trung tâm, giáo viên chỉ là người định hướng, hướng dẫn. Trưng bày sách t