SKKN Đẩy mạnh công tác giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học qua hoạt động Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh

I. MỞ ĐẦU
Lý do chọn sáng kiến
Lứa tuổi học sinh tiểu học là lứa tuổi hình thành các kỹ năng sống cơ bản trong học tập và sinh hoạt, hình thành những giá trị nhân cách, giàu ước mơ, ham hiểu biết, thích tìm tòi, khám phá ...thế nhưng trong giai đoạn hiện nay, một số bộ phận không nhỏ các em học sinh lứa tuổi này lại luôn tỏ ra rụt rè, thiếu tự tin khi có cơ hội thể hiện mình trước đám đông hoặc các em không biết cách xử lý tình huống dù là thật đơn giản như chào hỏi, ứng xử với bạn bè, kêu gọi sự giúp đỡ từ người khác, hỏi bài, tìm đường, ...Bên cạnh đó có rất nhiều phụ huynh áp đặt con bởi họ cho rằng chỉ có như vậy thì mới uốn nắn được trẻ đi theo đúng hướng. Tuy nhiên, trên thực tế đây lại là một sai lầm nghiêm trọng trong việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học. Bởi lẽ, ngay từ khi lên 2 trẻ đã hình thành ý muốn tự lập của mình. Việc bố mẹ theo sát và can thiệp quá đà vào cuộc sống của trẻ sẽ khiến chúng cảm thấy bí bách, ngột ngạt, trở nên sống lệ thuộc vào cha mẹ.
Thêm nữa, học sinh lứa tuổi này rất dễ bị tổn thương. Nhưng thông thường trẻ lại không biết cách tự bảo vệ mình trước các nguy hiểm rình rập trong cuộc sống. Cha mẹ, thầy cô không phải lúc nào cũng có thể theo sát trẻ. Chính vì vậy việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lứa tuổi tiểu học nếu không được chú trọng, các em dễ có các hành vi tiêu cực, lối sống ích kỉ, thực dụng, dễ bị phát triển lệch lạc về nhân cách. Một trong các nguyên nhân dẫn đến các hiện tượng tiêu cực của một số bộ phận học sinh trong thời gian vừa qua chính là do các em thiếu những kỹ năng cần thiết như: kỹ năng xác định giá trị, kỹ năng bảo vệ bản thân, kỹ năng từ chối, kỹ năng kiên định, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn, kỹ năng giao tiếp... Vì vậy, việc giáo dục kỹ năng sống cho các em là rất cần thiết, giúp các em rèn luyện hành vi có trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và Tổ quốc; giúp các em có khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với gia đình, bạn bè và mọi người xung quanh. Sống tích cực, chủ động, an toàn, hài hoà và lành mạnh. Đẩy mạnh việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh tiểu học thông qua các hoạt động của Đội Thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh trong nhà trường, góp phần giúp các em rèn luyện kỹ năng ứng xử thân thiện trong mọi tình huống. Thói quen và kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng hoạt động xã hội, thói quen rèn luyện sức khỏe. Ý thức tự bảo vệ bản thân, phòng ngừa tai nạn thương tích và các tệ nạn xã hội. Sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình và bạn bè, rèn luyện kỹ năng ứng xử, giao tiếp..., góp phần giáo dục cho các em thiếu nhi trở thành những con người toàn diện, năng động, sáng tạo có ích cho xã hội. Nó là nền tảng của giáo dục toàn diện, là cái căn bản cho sự phát triển nhân cách của con người trong thời đại mới.
Tính cấp thiết của sáng kiến
Như chúng ta biết rằng các em học sinh tiểu học ở tuổi Đội. Các hoạt động thiết thực và có hiệu quả từ phía Đội sẽ giúp các em không những học tập tốt mà còn góp phần không nhỏ trong việc giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, kỹ năng tự giải quyết một số vấn đề cần thiết trong cuộc sống .
Việc tổ chức các hoạt động Đội và phong trào thiếu nhi có khả năng cùng lúc hướng tới ba đích đó là: Giáo dục ý thức (tri thức, niềm tin...), giáo dục thái độ, tình cảm (những rung động, xúc cảm.) và giáo dục đạo đức, hành vi, kỹ năng cần thiết cho học sinh. Đây chính là một trong những nội dung ,nhiệm vụ quan trọng trong chương trình giáo dục hiện nay nhằm cụ thể những quan điểm, đường lối chính sách của Đảng và nhà nước về đổi mới phương pháp giáo dục trong thời kỳ mới.
Chính vì vậy, việc đưa ra các giải pháp nhằm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là vấn đề cần được quan tâm đúng mức, góp phần trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng để phát triển trong một môi trường phát triển bền vững. Từ những lí do trên tôi quyết định chọn nghiên cứu sáng kiến “ Đẩy mạnh công tác giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học qua hoạt động Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh ” nhằm giáo dục kỹ năng sống cho Đội viên và nhi đồng, từ đó đề xuất một số biện pháp nâng cao việc giáo dục kỹ năng sống cho Đội viên, nhi đồng góp phần rèn luyện kỹ năng ứng xử, giao tiếp và hình thành khả năng phân tích đánh giá tình hình, khả năng xử lý tình huống một cách hợp lí.
II. NỘI DUNG
Đánh giá thực trạng
Thuận lợi
Trường tiểu học Số 2 Khe Sanh là một trường nằm trên địa bàn của thị trấn Khe Sanh, huyện Hướng Hóa. Nên hầu hết các gia đình quan tâm đến việc học tập và giáo dục con em.
Có đội ngũ anh chị phụ trách nhiệt tình, năng nổ, quan tâm đến hoạt động của lớp, của chi đội. Đặc biệt là sự quan tâm chỉ đạo và tạo điều kiện của hi bộ, Ban giám hiệu nhà trường và của Hội đồng Đội cấp trên.
Học sinh đa số là con em nông dân nên các em rất thuần, ngoan ngoãn, đoàn kết, chấp hành tốt nội quy của nhà trường và Liên đội đề ra.
Khó khăn
Bên cạnh một số phụ huynh giáo dục con đúng cách thì vẫn có một số phụ huynh quan tâm con một cách thái quá bằng cách làm hết phần việc mà con có thể làm như: Tự sắp xếp góc học tập, thu dọn đồ dùng các nhân giúp con ngay cả khi việc đó con có thể làm được, thậm chí có nhiều bố mẹ vẫn đút cho con ăn, xách cặp cho con khi đến trường...
Nhiều phụ huynh chưa nhận thấy được tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng sống cho thiếu nhi qua công tác Đội. Đa số phụ huynh cho rằng con em mình chỉ cần học giỏi kiến thức. Phụ huynh học sinh chỉ khuyến khích các con tìm kiến thức mà quên hướng cho con em mình làm tốt hoạt động đoàn thể, hoạt động xã hội và cách ứng xử trong gia đình.
Nhiều gia đình phụ huynh giao tiếp, xưng hô chưa chuẩn mực nên các em bắt chước và xưng hô thiếu thiện cảm. Cùng với đó là những tác động nhiều chiều của các nguồn thông tin khác nhau điều này đã dẫn đến sự “xung đột” giữa nhận thức, thái độ và hành vi với những vấn đề xảy ra trong cuộc sống. Chính vì thế dẫn đến tình trạng một số bộ phận học sinh có những lời lẽ chưa hay khi nói chuyện với nhau dẫn đến xung đột gây mất đoàn kết, các em thiếu tự tin khi giao tiếp, không biết nói lời chào khi gặp người lớn hay thầy cô, không biết chăm sóc bản thân nhất là khi không có bố mẹ bên cạnh, dễ bị kẻ xấu lợi dụng, không có cơ hội phát triển bản thân,... Các em học tập, lĩnh hội một cách thụ động, chủ yếu chỉ nghe và làm theo thầy cô giáo, ít sáng tạo; nhiều em tính tự giác chưa cao, lười hoạt động. Các em chỉ có học kiến thức từ sách vở, khả năng ứng phó với các tình huống trong học tập và cuộc sống kém, tính tự tin ít, tự ti nhiều, thường nóng nảy, gây gổ lẫn nhau và đỗ lỗi cho người khác,..
Để nắm bắt thực trạng kỹ năng sống của thiếu nhi trong toàn Liên đội, ngay từ đầu năm học tôi đã xây dựng mẫu phiếu khảo sát về những kỹ năng cơ bản dành cho thiếu nhi trong Liên đội gồm có những nội dung như sau:
STT
Biểu hiện
Thường xuyên
Ít
Không
1
Chào hỏi thầy/ cô giáo và người lớn, khách đến trường






—

2
Bảo vệ cảnh quan trường lớp, chăm sóc bồn hoa, cây cảnh, vệ sinh trường, lớp

—


—



3
Nói tục, chửi thề, gây gổ, đánh nhau... làm mất đoàn kết

—


—

—

4
Biết nhận lỗi khi sai sót và khắc phục sửa đổi bản thân

—


—

—

5
Đùa nghịch, vẽ bậy làm bẩn bàn ghế, trướng lớp

—


—

—

6
Đoàn kết, quan tâm, san sẻ, giúp đỡ bạn khi bạn gặp khó khăn

—


—

—

7
Có ý thức tự quản trong các hoạt động tập thể




—
n
8
Có ý thức tự học và sắp xếp đồ dùng và góc học tập, gấp chăn màn, áo quần cá nhân.

—


—

—

9
Vứt rác, để dép. đúng nơi quy định






—

10
Nhặt được của rơi, trả lại người mất

—


—

—

11
Có ý thức thực hành tiết kiệm, chống lãng phí








12
Có ý thức giữ gìn vệ sinh chung và vệ sinh cá nhân, đi vệ sinh đúng nơi quy định.

—


—

—

13
Tích cực trong các hoạt động chung của lớp, trường, Thực hiện tốt các phong trào do Liên đội đề ra ( Hoa học tốt, rác không chạm đất, nuôi heo đất, kế hoạch nhỏ.)

—


—

—

14
Biết giúp bố mẹ làm những việc nhẹ trong nhà như: trông em, nấu cơm, rửa bát.

—


—

—

15
Thực hiện tốt An toàn giao thông đường bộ

—


—



16
Biết nói lời cảm ơn, xin lôi, đề nghị, từ chối yêu cầu đề nghị của người khác.

—


—

—

17
Dũng cảm đấu tranh bảo vệ cái tốt, dám lên tiếng với cái chưa đúng

—


—

—

18
Kính trọng người lớn tuổi, yêu thương em nhỏ, giúp đỡ người xung quanh




—


—

19
Có trách nhiệm với gia đình và tập thể

—


—


—

20
Thực hiện tốt nội quy của nhà trường và Liên đội

—


—


—

Qua thực tế tôi đã tiến hành phát phiếu khảo sát cho 120 em học sinh lớp 3, 4 và 5. Kết quả đạt như sau:
Kết quả thăm dò, khảo sát trước khi áp dụng biện pháp.(T9/2022)
Thời điểm
Số học sinh khảo sát
Số phiếu phát ra
Số phiếu thu vào
Kỹ năng tốt
Có kỹ năng
Kỹ năng còn hạn chế
SL
%
SL
%
TL
%
Đầu năm (T9/2022)
120
120
120
45
37,5
61
50,83
14
11,67
Các kỹ năng còn hạn chế của thiếu nhi tại Liên đội thường là:
Không giữ gìn vệ sinh nơi công cộng ( trường, lớp..). Mặc dù được nhắc nhở thường xuyên nhưng do ý thức chưa cao nên các em vẫn vứt giấy rác, đặc biệt là túi nilon sau khi ăn quà ra sân trường, sàn lớp học. Thói quen bỏ dép, đi chân trần, vứt rác chưa đúng quy định của học sinh một phần không nhỏ do giáo dục từ gia đình nên nhà trường cần nhiều thời gian để rèn và uốn nắn học sinh vào nề nếp.
Một số bộ phận các em học sinh thời gian gần đây có những biểu hiện chưa hay, chưa vui vẻ, đoàn kết khi tiếp xúc với bạn bè. Một số em chưa biết tự chăm sóc bản thân mà vẫn còn phụ thuộc vào bố mẹ và người lớn.
Một số bộ phận các em vẫn chưa biết nói lời từ chối khi bị các bạn rủ rê làm việc chưa đúng, hay chưa biết nói lời xin lỗi khi mắc sai phạm...
Ý thức tự quản trong các giờ hoạt động tập thể, truy bài, chuyển tiết chưa cao. Trong các giờ hoạt động tập thể, học sinh còn nói chuyện, không tập trung. Các giờ chuyển tiết học sinh còn mất trật tự, khi di chuyển từ lớp học xuống phòng học Tin học, Thư viện.. .học sinh còn nói chuyện, chưa nghiêm túc gây ảnh hưởng đến các lớp học khác.
Thói quen chào hỏi các thầy cô giáo và người lớn tuổi, khách đến trường chưa cao. Do mải chơi và ý thức chào hỏi người trên của học sinh còn chưa thành thói quen nên có lúc, học sinh quên chưa chào hỏi người lớn. Những biểu hiện như đã nêu trên một phần không nhỏ gây ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục kỹ năng sống trong toàn Liên đội
Trước những thực trạng cần thiết đó, tôi nghiên cứu và thực hiện sáng kiến “Đẩy mạnh công tác giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học qua hoạt động Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh” nhằm góp một phần công sức của mình vào việc giáo dục kỹ năng sống và hình thành nhân cách thiếu nhi trong giai đoạn hiện nay.
Các giải pháp áp dụng sáng kiến
Mô tả quá trình thực hiện
Giải pháp thứ nhất: Bám sát nội dung giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lứa tuổi tiểu học
Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh cũng như các quá trình hoạt động giáo dục khác trong nhà trường đều có cấu trúc xác định. Nội dung giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tập trung vào các kỹ năng tâm lý - xã hội là những kỹ năng được vận dụng trong những tình huống hàng ngày để tương tác với người khác và giải quyết có hiệu quả những vấn đề, những tình huống của cuộc sống. Những nội dung này hết sức đơn giản, gần gũi với học sinh, là những kiến thức tối thiểu để các em có thể tự lập... Và mục đích quan trọng nhất là giúp các em tự tin hơn, tự lập hơn trong cuộc sống. Vì vậy khi tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học cần:
Bám sát vào nội dung của giáo dục kỹ năng sống và vận dụng linh hoạt các nội dung của giáo dục kỹ năng sống tùy theo từng hoạt động giáo dục và điều kiện cụ thể.
Xác định rõ các nội dung giáo dục kỹ năng sống (xác định rõ các kỹ năng sống cần hình thành và phát triển cho học sinh ở lứa tuổi tiểu học) để xây dựng kế hoạch và đưa vào các hoạt động Đội một cách hợp lí.
Kỹ năng sống được chia thành 2 loại: Kỹ năng cơ bản và kỹ năng nâng cao.
+ Kỹ năng cơ bản gồm: Kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, múa, hát, đi, đứng, chạy, nhảy v.v...
+ kỹ năng nâng cao là sự kế thừa và phát triển các kỹ năng cơ bản dưới một dạng thức mới hơn. Nó bao gồm: Các kỹ năng tư duy logic, sáng tạo, suy nghĩ nhiều chiều, phân tích, tổng hợp, so sánh, nêu khái niệm, đặt câu hỏi v.v. Ở các em học sinh tiểu học, đối với các lớp đầu cấp, kỹ năng cơ bản được xem trọng, còn các lớp cuối cấp tăng dần cho các em về kỹ năng nâng cao. Theo đó, Tôi tập trung rèn luyện cho các em 2 nhóm kỹ năng sống sau đây:
* Nhóm Kỹ Năng giao tiếp - hòa nhập cuộc sống:
+ Các em biết giới thiệu về bản thân, về gia đình, về trường lớp học và bạn bè thầy cô giáo, biết lắng nghe, chia sẻ, biểu lộ thái độ tình cảm.
+ Biết chào hỏi lễ phép trong nhà trường, ở nhà và ở nơi công cộng.
+ Biết nói lời yêu cầu đề nghị, nói lời cảm ơn, xin lỗi, từ chối yêu cầu đề nghị của người khác. Thực tế trong tại trường tiểu học Số 2 Khe Sanh, thông qua môn Đạo đức, các hoạt động tập thể các em thiếu nhi đã được dạy cách lễ phép nhưng khi đi vào thực tế, nhiều em vẫn thiếu kỹ năng giao tiếp, không có thói quen chào hỏi, tự giới thiệu mình với người khác, thậm chí có nhiều em còn không dám nói hoặc không biết nói lời xin lỗi khi các em làm sai.
+ Biết phân biệt hành vi đúng sai, phòng tránh tai nạn. Đây là kỹ năng quan trọng mà không phải em nào cũng xử lý được nếu chúng ta không rèn luyện thường ngày.
+ Kỹ năng bảo vệ bản thân, giữ gìn vệ sinh cá nhân, vệ sinh chung
+ Kỹ năng kiểm soát tình cảm - kỹ năng kiềm chế thói hư tật xấu sở thích cá nhân có hại cho bản thân và người khác. Biết phân biệt hành vi đúng - sai, phòng tránh tai nạn, thương tích, bom mìn, cháy nổ...
* Nhóm kỹ năng trong học tập, lao động - vui chơi giải trí:
+ Các kỹ năng nghe, đọc, nói, viết, kỹ năng quan sát, kỹ năng đưa ra ý kiến chia sẻ trong nhóm.
+ Kỹ năng thương lượng, xử lý tình huống cơ bản
+ Kỹ năng hoạt động nhóm trong học tập vui chơi và lao động.
+ Kỹ năng giải quyết vấn đề. Kỹ năng làm việc hợp tác.
+ Kỹ năng tự khẳng định về bản thân.
+ Kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu như động đất, sóng thần, bão lũ;
+ Kỹ năng ứng phó với tai nạn đuối nước
+ Kỹ năng ứng phó với một số tình huống bạo lực trong học sinh.
Giải pháp thứ hai: Giáo dục kỹ năng sống qua tiết sinh hoạt dưới cờ
Giáo dục kỹ năng sống cho thiếu niên, nhi đồng là một trong những nhiệm vụ rất quan trọng trong công tác Đội ở các trường phổ thông nói chung và Liên đội trường tiểu học số 2 nói riêng. Nhằm hình thành những kỹ năng cơ bản cho đội viên, nhi đồng giúp các em ứng phó với các tình huống xảy ra trong cuộc sống, góp phần hình thành nhân cách, lối sống, kỹ năng của các em. Từ đó giúp các em nhận biết được việc gì đúng, việc gì sai, việc gì nên làm và việc gì không nên làm. Vì thế nên sau khi đã tìm hiểu thực trạng giáo dục kỹ năng sống cho thiếu nhi tại Liên đội trường tiểu học số 2 Khe Sanh ngay từ đầu năm học tôi đã lập kế hoạch và tham mưu với Ban giám hiệu về việc lòng ghép giáo dục kỹ năng sống cho đội viên, nhi đồng trong Liên đội thông qua các tiết sinh hoạt dưới cờ.
Để xây dựng được kế hoạch sinh hoạt dưới cờ thì ngay từ đầu năm dưới sự chỉ đạo của Nhà trường tôi đã cùng với Chuyên môn nhà trường, tổ trưởng tổ khối, giáo viên chủ nhiệm, giáo