Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng lớp học hạnh phúc ở Trường THPT Diễn Châu 3

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Lí do chọn đề tài
Sự tôn vinh, kính trọng đối với nhà giáo không chỉ ở kiến thức uyên thâm hay ở tài nghệ sư phạm mà quan trọng hơn cả là ở sự mô phạm về phẩm chất đạo đức, lòng yêu nghề, yêu trò, sự mẫu mực trong lối sống, ở giá trị cao cả và trong sáng của nhân cách nhà giáo. Hãy yêu thương học trò bằng tất cả trái tim và tấm lòng nhân ái của mình, hãy lan tỏa cho học sinh niềm tin và tình yêu vào cuộc sống, vào tương lai bằng chính những ứng xử đầy tính nhân văn của mình. Hãy làm cho mỗi lớp học, mỗi ngôi trường thực sự trở nên hạnh phúc, mỗi ngày đến trường của các em học sinh thực sự là một ngày vui.
Ngày 22/4/2019, Bộ GD&ĐT đã tổ chức Lễ phát động “Triển khai kế hoạch nâng cao năng lực ứng xử sư phạm, đạo đức nhà giáo vì một trường học hạnh phúc”. Mục tiêu của kế hoạch nhằm tạo sự chuyển biến căn bản trong nhận thức và hành động của đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên, hướng tới sự chuẩn mực trong ứng xử, không vi phạm các quy chế, quy định của ngành. Với việc xây dựng mô hình điểm “Trường học hạnh phúc - Thầy cô hạnh phúc - Học sinh hạnh phúc”, trong đó lấy tiêu chí trường học không có hiện tượng vi phạm đạo đức nhà giáo làm tiêu chí chính.
Năm học 2019 - 2020 trường THPT Diễn Châu 3 được SGD&ĐT Nghệ An chọn làm thí điểm xây dựng mô hình trường học hạnh phúc. Để xây dựng được trường học hạnh phúc thì mỗi tập thể lớp của nhà trường cũng phải là nhân tố lớp học hạnh phúc. Lớp học hạnh phúc là nơi học sinh và giáo viên cảm thấy “muốn đến”, ở đó học sinh và giáo viên có hứng thú, niềm vui, sự mong chờ và những rung cảm, hạnh phúc. Lớp học hạnh phúc là nơi giúp giáo viên và học sinh hình thành cũng như duy trì các trạng thái cảm xúc tích cực. Mỗi lớp học hạnh phúc sẽ tạo nên một môi trường học đường hạnh phúc mà ở đó ai cũng cảm thấy được an toàn, được yêu thương và tôn trọng. Được sống, học tập và làm việc trong một môi trường hạnh phúc sẽ giúp mỗi cá nhân học sinh cũng như giáo viên thiết lập được tình cảm lành mạnh, góp phần phát triển nhân cách tốt đẹp của mỗi cá nhân,	
Xuất phát từ những lí do trên, với trải nghiệm thực tế và hiểu biết khiêm tốn của bản thân, tôi đã lựa chọn đề tài: “Xây dựng lớp học hạnh phúc ở trường THPT Diễn Châu 3”
Mục tiêu, ý nghĩa, tính mới của đề tài
Mục tiêu, ý nghĩa của đề tài
Huy động sức mạnh tổng hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường để xây dựng môi trường giáo dục hạnh phúc, tập trung vào ba giá trị cốt lõi đó là: An toàn, yêu thương và tôn trọng, phù hợp với điều kiện của địa phương và đáp ứng nhu cầu của xã hội.
Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập, tu dưỡng và trong các hoạt động tập thể, hoạt động xã hội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.
Đề tài tập trung nghiên cứu về một số giải pháp“ Xây dựng lớp học hạnh phúc” thuộc phạm vi của đơn vị công tác, đồng thời chia sẻ những kinh nghiệm cho các đơn vị bạn ở các trường THPT cùng tham khảo.
Tính mới của đề tài
Đề tài lần đầu tiên được nghiên cứu và áp dụng tại trường THPT Diễn Châu 3, bước đầu đã xây dựng được mô hình lớp học hạnh phúc, góp phần hoàn thiện mô hình trường học hạnh phúc tại đơn vị công tác.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp điều tra
Sử dụng phương pháp điều tra để tìm tòi, thu thập các số liệu liên quan đến các đối tượng được nghiên cứu.
Phương pháp quan sát
Sử dụng phương pháp quan sát để ghi chép lại về không gian, điều kiện giáo dục trong các lớp học trong nhà trường; Quan sát thái độ, hành vi, tác phong, ứng xử giữa các đối tượng được nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Nghiên cứu các văn bản chỉ đạo, các hướng dẫn và báo cáo của ngành, trường, sách báo, ... liên quan đến đề tài.
Phương pháp thực nghiệm và thống kê
Phân tích và xử lý các số liệu thu thập được để đưa ra các nhận định và đánh giá về một số giải pháp xây dựng lớp học hạnh phúc.
Phạm vi nghiên cứu
Đề tài được áp dụng tại lớp chủ nhiệm thuộc trường THPT Diễn Châu 3 trong 2 năm học 2020 - 2021 (10A1); 2021 - 2022 (11A1).
PHẦN II. NỘI DUNG
CƠ SỞ LÍ LUẬN
Khái niệm hạnh phúc
Mỗi con người sinh ra ở trên đời, chẳng ai lại không mong muốn mình được hạnh phúc. Tình cảm ấy, mơ ước chung ấy, không phân biệt giới tính, lứa tuổi, màu da, sắc tộc, tôn giáo... Chỉ có điều, mỗi người lại có một suy nghĩ riêng về hạnh phúc và không phải lúc nào, người nào cũng có sự cắt nghĩa “hạnh phúc” một cách rõ ràng.
Trong cả tư tưởng phương Tây và phương Đông, các nhà triết học cổ đại đã đề cập về hạnh phúc trong các tác phẩm của họ. Theo Đức Phật, người ta có thể đạt được hạnh phúc thông qua sức mạnh của tâm trí, bằng cách vượt qua những nhu cầu và mong muốn, sự bình tĩnh hoặc sự an tâm và suy nghĩ tích cực (Fronsdal, 2005). Phật giáo xác định hạnh phúc là một thứ không chỉ là trung tâm của mỗi cá nhân, mà là một thứ gì đó được chia sẻ với những người khác. Trong The Dhammapada, hay giáo lý của Đức Phật, hạnh phúc là có bạn bè khi có nhu cầu nảy sinh (Fronsdal, 2005, trang 80). Theo Socrates, hạnh phúc không chỉ là mục đích của cuộc sống, mà còn là thứ gì đó có thể đạt được và có thể dạy được thông qua nỗ lực của con người; đặc biệt là thông qua “đức hạnh” (Beebe, 2003). Aristotle sau đó xác định hạnh phúc không chỉ là mục đích tồn tại của con người, mà còn là thứ gì đó phụ thuộc vào việc thực hiện tính cách đạo đức thông qua các đức tính trong đó là tình bạn, công lý và quyền công dân (Crisp, 2000). Hạnh phúc có thể được định nghĩa là ở trạng thái cảm xúc tích cực hoặc trạng thái ảnh hưởng tích cực, trong khi hạnh phúc đề cập đến một giá trị, hoặc những gì có thể được coi là tốt cho một người (Haybron, 2013).
Theo từ điển tiếng Việt, hạnh phúc được hiểu “trạng thái sung sướng vì cảm thấy hoàn toàn đạt được ý nguyện”. Người ta có thể nói về hạnh phúc của cá nhân, một tổ chức như gia đình, nhà trường, một cơ quan đoàn thể và cũng có thể nói về hạnh phúc của cả một dân tộc. Như vậy, ta thấy có một điểm chung quan trọng trong quan niệm về hạnh phúc của nhiều quốc gia, đó là hạnh phúc nhất thiết phải gắn với niềm vui. Suy cho cùng, chính tình yêu mới là điều quan trọng nhất để con người mang lại những cảm giác và hạnh phúc cho nhau.
Trường học hạnh phúc
Khái niệm trường học hạnh phúc bắt nguồn từ nhiệm vụ của UNESCO là thúc đẩy hòa bình thông qua giáo dục, và đặc biệt từ hai trong bốn trụ cột của việc học: Học cách sống cùng nhau và học cách trưởng thành. Mặc dù học cách sống cùng nhau bao gồm các phẩm chất chủ yếu dựa trên các mối quan hệ, bao gồm sự đồng cảm, khoan dung, tôn trọng sự đa dạng, giao tiếp và tinh thần đồng đội (UNESCO, 2014); Học tập để trưởng thành những phẩm chất xuất phát từ bên trong con người, như sáng tạo, tư duy phê phán, tự thúc đẩy, kiên trì và lạc quan (Faure et. al., 1972).
UNESCO đã đưa ra một mô hình “Trường học hạnh phúc - Happy School” gồm 22 tiêu chí xoay quanh 3 chữ P: People (con người), Process (Hệ thống), Place (Môi trường) (Gồm 3 yếu tố chính)
Chữ P đầu tiên là People (Con người)
Để có một trường học hạnh phúc thì cần chú trọng xây dựng những giá trị nhân văn và những chuẩn mực hành xử tích cực giữa người với người. Cụ thể là giữa giáo viên với học sinh, giữa giáo viên với giáo viên, giữa giáo viên với ban giám hiệu nhà trường, giữa giáo viên với phụ huynh.
Chữ P thứ hai là Process (Hệ thống)
Các quy trình, chính sách, hoạt động... được thiết kế để vận hành ngôi trường ấy có hợp lý hay không. Thật khó để học trò hạnh phúc khi mà ngày ngày các em phải đối mặt với khối lượng bài vở khổng lồ, thời gian chơi đùa gần như chẳng có. Cũng như thật khó để giáo viên kiến tạo lớp học hạnh phúc cho học trò của mình với một chương trình quá tải, áp lực thành tích đè nặng trên vai, các công cụ hỗ trợ thì ít ỏi mà đồng lương thì bèo bọt.
Chữ P thứ ba là Place (Môi trường)
Những không gian vật chất lẫn không gian văn hóa giúp cho trường học là một môi trường an toàn, thân thiện với học sinh. Trong đó sẽ không có nhà vệ sinh bẩn, bạo lực học đường, không có cảnh cô giáo bắt học sinh uống nước giẻ lau bảng.
Lấy cảm hứng từ mô hình Happy School - “Trường học hạnh phúc” - của UNESCO, “Trường học hạnh phúc” được triển khai thí điểm vào tháng 4/2018 ở một số trường học tại thành phố Huế, được nhân rộng trên địa bàn cả nước và nhiều trường đang phấn đấu xây dựng “Trường học hạnh phúc”. Vậy “Trường học hạnh phúc” là gì và các tiêu chí xây dựng nó ra sao?
“Trường học hạnh phúc” có thể hiểu là nơi thầy cô, học sinh cũng như phụ huynh đều cảm thấy hạnh phúc trong quá trình dạy và học. Là nơi tình yêu thương giữa các nhà giáo, giữa thầy và trò, giữa học sinh với nhau được trân trọng và bồi đắp hàng ngày. Ngoài ra, “Trường học hạnh phúc” phải là nơi an toàn cho các hoạt động dạy và học của thầy trò, không tồn tại cách hành xử bạo lực, không diễn ra các hành vi phi đạo đức. Bên cạnh truyền thụ kiến thức, kỹ năng, thái độ cho học sinh, trường còn chú trọng giáo dục bồi đắp tâm hồn đẹp cho các em. Mọi xúc cảm riêng biệt, cá tính sáng tạo của thầy và trò phải luôn được tôn trọng, không bị áp đặt một cách máy móc, rập khuôn theo phương cách giáo dục xưa cũ lỗi thời, lạc hậu.
Mục tiêu các hoạt động của nhà trường không chỉ nhằm làm cho giáo viên và học sinh cảm thấy hạnh phúc trong quá trình dạy và học, mà còn từ nơi khởi đầu đó, hạnh phúc sẽ lan tỏa đến phụ huynh học sinh và toàn xã hội. Nhằm xây dựng một môi trường giáo dục lành mạnh, mỗi lớp học thực sự trở nên hạnh phúc, mỗi ngày đến trường của học sinh thực sự là một ngày vui. Tiếp đó, các học sinh đến trường được trải nghiệm giờ học hạnh phúc và giờ ra chơi hạnh phúc; giao lưu sau giờ ra chơi và gửi thông điệp “Những mong muốn của các em về ngôi trường hạnh phúc”.
Theo Đặng Tự Ân trường học hạnh phúc là ngôi trường mà ở đó học sinh được phát triển toàn diện, trở thành chính mình và các em được che chở bởi môi trường học tập an toàn, thân thiện và đầy tình thương. “Khoa học đã chứng minh, việc đưa mô hình trường học hạnh phúc vào nhà trường dưới dạng lồng ghép vào các mô hình dạy học đối mới khác thì thành tích học tập của học sinh được tăng lên 10 - 12%. Hạnh phúc như một loại kỹ năng mềm và được hình thành theo quy trình vòng tròn khép kín, như sau: Môi trường học đường - học sinh tỏ thái độ - Bắt đầu động não - Nhận thấy hạnh phúc (tích cực hay tiêu cực) - Đưa ra hành động phù hợp - Có thành tích học tập - Môi trường học đường" - Đặng Tự Ân.
Hiện nay, nhận xét, đánh giá việc học tập được xem trọng hơn là việc xếp loại kết quả học tập. Đây là việc làm khó khăn hơn nhưng giá trị nó mang lại thì rất có ý nghĩa với người học, tạo tâm lý tốt hơn, khi việc nhận xét, đánh giá vì sự tiến bộ của người học đã tạo động lực học tập tích cực. Muốn vậy, các nhà trường, giáo viên phải hạn chế việc giảng dạy theo kiểu chỉ truyền thụ kiến thức và kiểm tra kiến thức theo tiêu chuẩn quy định, thay vào đó là việc nhận xét, đánh giá tạo nên động lực học tập cho học sinh. Hơn nữa, bằng cách khai thác tiềm năng của giáo dục để nâng cao hạnh phúc của người học, người học sẽ được trang bị tốt hơn và có động lực để đóng góp cho xã hội hòa bình hơn, công bằng hơn, bền vững hơn và cuối cùng là hạnh phúc hơn. Hơn bao giờ hết, điều này báo hiệu sự cần thiết của các trường học để trở thành những nơi hạnh phúc hơn.
Lớp học hạnh phúc
Một lớp học hạnh phúc là lớp học tự xây dựng cho mình mục tiêu, sứ mệnh phù hợp với học sinh, giáo viên và bối cảnh giáo dục hiện nay; trong đó có mục tiêu “làm cho học sinh, giáo viên yêu trường, yêu lớp, cùng tiến bộ trên cơ sở những giá trị tốt đẹp”. Hạnh phúc ở đây có thể tập trung vào ba giá trị cốt lõi đó là: An toàn, yêu thương và tôn trọng.
An toàn được hiểu bao gồm cả về thể chất và tinh thần. Điều kiện đủ của nó là trường học, lớp học cần có tối thiểu những cơ sở vật chất, nhân lực để bảo đảm an toàn cơ bản. Tuy nhiên, điều kiện đủ lại là an toàn về tinh thần. Điều đó chỉ có thể làm được khi quản lý nhà trường, giáo viên, nhân viên, học sinh đều có nhận thức đầy đủ về vai trò, trách nhiệm của bản thân; những quy định pháp lý mà họ được bảo vệ, phải tuân thủ, và nhất là có đầy đủ chuyên môn nghiệp vụ để thực hiện tốt nhiệm vụ của mình.
Một môi trường học đường chỉ có thể có hạnh phúc nếu các mối quan hệ được xây dựng và thực thi dựa trên yêu thương. Yêu thương bắt đầu từ sự thấu hiểu, chia sẻ với người khác mà không phải là sự ích kỉ, đơn phương thực hiện. Yêu thương cũng là một giá trị truyền thống của dân tộc ta, nên phát huy nó không phải là việc khó khăn. Song, bối cảnh xã hội phức tạp, khiến cho nhiều hoạt động tập thể lớp học bị rời rạc. Nhận thức coi trọng các yếu tố kinh tế, về lợi ích cá nhân... hoặc những khó khăn rình rập đời sống của mỗi người, mỗi gia đình đã khiến cho việc quan tâm lẫn nhau, làm việc cùng nhau, vì nhau đang có phần bị xem nhẹ. Để xây dựng một lớp học trong tình yêu thương đòi hỏi sự nỗ lực của tất cả học sinh trong lớp và giáo viên, trong đó cần nhất là sự chuyển biến về cô ng tác quản lý học sinh của giáo viên chủ nhiệm.
Sự tôn trọng trong mỗi tập thể lớp cần mỗi người thay đổi nhận thức và cách thực hiện dựa trên dân chủ trường học và cách huy động lực lượng tham gia vào các hoạt động trong nhà trường. Các chuyên gia giáo dục khuyến cáo rằng, dựa trên tôn trọng, hầu hết các công việc sẽ diễn ra suôn sẻ và có trách nhiệm cao. Đặc biệt, với các giáo viên, khi thấu hiểu giá trị tôn trọng, biết tôn trọng, họ sẽ làm được việc tôn trọng học sinh, dẫn đến thay đổi lớn về nội dung, cách thức giáo dục. Từ đó sẽ tạo ra những thành tựu lớn cho giáo dục con người.
Mối quan hệ giữa các giá trị này có tính hữu cơ, tạo ra môi trường để mỗi người có thể nhận ra bản thân mình, và những điều mình có thể làm cho tập thể lớp, trường trở nên tốt đẹp hơn, từ đó có hạnh phúc.
Lớp học hạnh phúc là nơi khiến cả thầy và trò đều có cảm giác “muốn đến”. Vì thế, nhiệm vụ của các thầy cô bây giờ không chỉ đơn giản là lên lớp với những bài giảng trong sách vở và những vận dụng thực tế, mà còn là làm thế nào để đối với các em trường học, lớp học trở thành một nơi thú vị để sống và học được một điều thú vị để làm. Đó là một mục tiêu mà tất cả chúng ta đều hướng đến vì tương lai của các em học sinh. Vì thế, sứ mệnh của người thầy lại càng trở nên thiêng liêng và cao cả hơn bao giờ hết.
Ở lớp học hạnh phúc và trường học hạnh phúc, học sinh sẽ được lên tiếng và được lắng nghe một cách đầy tôn trọng. Thay vì bị la mắng, kỷ luật và dọa dẫm thì các em được sai lầm, được bày tỏ cảm xúc cũng như ý kiến của mình trong môi trường học đường. Điều đó sẽ giúp các em cảm thấy tự tin, vui vẻ, hạnh phúc và được tôn trọng. Từ đó, rèn luyện ý thức và khả năng tập trung từ chính nhận thức của bản thân mình.Tôn trọng cảm xúc là một trong những yếu tố tạo nên lớp học hạnh phúc. Bởi dù ở lứa tuổi nào, các em cũng có những hỉ nộ ái ố như người lớn. Không nên nghĩ rằng đi học là một ưu đãi và các em phải tự bằng lòng với điều mà mình nhận được. Vậy, yếu tố cốt lõi nhất để xây dựng lớp học hạnh phúc là quan hệ giữa học sinh và giáo viên phải thay đổi, giữa học sinh và học sinh cũng phải thay đổi, phải cảm thấy hạnh phúc trong các mối quan hệ này: có thể bắt đầu bằng việc giáo viên thay đ